تأثیرپذیری تولید رواناب و هدررفت خاک از افزودنی نرمه ضایعاتی در کرت‌های آزمایشگاهی کوچک

سابقه و هدف: فرسایش خاک یک چالش بزرگ جهانی بوده که مهار آن با استفاده از روش‌های مناسب و متناسب ضروری است. در این راستا طی سال‌های اخیر پژوهش‌های مختلفی با استفاده از افزودنی‌ها و اصلاح کننده‌های شیمیایی به‌منظور کاهش اثرات مخرب رواناب و هدررفت خاک صورت پذیرفته است. محدودیت‌های محیط زیستی، اثربخشی کم و زمان‌بر بودن، دسترسی کم و حجم زیاد مورد نیاز، کاربرد افزودنی‌ها در شکل معمول را با چالش مواجه کرده است. بنابراین به‌سبب عملکرد مناسب افزودنی‌ها در کاهش هدررفت خاک و آب، اصلاح و ارتقاء کیفیت عملکرد افزودنی‌ها اجتناب‌ناپذیر است. در حال حاضر ضایعات و پسماندهای مختلفی در صنایع مهم و از جمله چوب و کاغذ تولید می‌شود. در این خصوص می‌توان به نرمه‌ها و ذرات ریز موجود در پساب کارخانه‌های کاغذ اشاره نمود. نرمه ضایعاتی، قطعات ریزی از الیاف بوده که به‌صورت اجتناب‌ناپذیر در فرآیندهای تولید کاغذ و بازیافت آن خرد می‌شود. لذا با توجه به مشکلات ناشی از مقدار بیش از حد نرمه‌ها در فرآیند تولید کاغذ و مقوا و در عین حال قابلیت مناسب حفظ و نگه‌داری آب توسط آن‌ها به‌نظر می‌رسد که می‌توان از آن به‌عنوان یک ماده افزودنی طبیعی برای کاهش هدررفت خاک و آب استفاده نمود. مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیرپذیری تولید رواناب و هدررفت خاک از افزودنی نرمه ضایعاتی در کرت‌های آزمایشگاهی کوچک انجام شد. برای این منظور ابتدا از خاک مورد مطالعه‌ی حواشی جاده مرزن آباد-کندلوس واقع در غرب استان مازندران نمونه‌برداری صورت گرفت. خاک مورد نظر پس از هوا خشک کردن از الک دو و هشت میلی‌متری عبور داده و برای لایه بالایی کرت‌هایی با ابعاد 50 ×50 سانتی‌متر و با ارتفاع 30 سانتی‌متر قرار داده و تمامی کرت‌های مورد نظر از پایین تا عمق 18 سانتی‌متر از پوکه معدنی به‌عنوان لایه زه‌کش پر شد. افزودنی نرمه ضایعاتی به شکل مایع و پاشش یکنواخت در سه سطح 5/0، یک و 5/1 لیتر بر مترمربع و با سه تکرار به‌همراه تیمار افزودنی آب خالص و تیمار شاهد (خشک) روی 24 کرت و در مقیاس آزمایشگاهی و تحت شبیه‌سازی باران با شدت حدود 70 میلی‌متر بر ساعت و دوام 30 دقیقه انجام پذیرفت. یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان داد که افزودنی نرمه با سه سطح 5/0، یک و 5/1 لیتر بر مترمربع، میزان رواناب تولیدی را به‌ترتیب 35-، 5- و 15+ درصد و با اختلاف غیرمعنی‌دار (05/0P>) و میزان هدررفت خاک را 47، 84 و 71 درصد و با اختلاف معنی‌دار (05/0P<) نسبت به تیمار شاهد (خشک) کاهش داده است. در واقع نتایج حاصل از این پژوهش حد بهینه استفاده از افزودنی نرمه در کاهش رواناب و هدررفت خاک را به‌ترتیب 5/1 و یک لیتر بر متر‌مربع تأیید نمود. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاضر ضرورت استفاده از افزودنی‌های زیست سازگار را به‌لحاظ بهره‌گیری از پساب کارخانه‌های کاغذ و جلوگیری از ورود آن به منابع آب و خاک و هم‌چنین کاهش میزان رواناب و هدررفت خاک در مناطق حساس کشور برای زمینه‌سازی توسعه پایدار را بیان می‌دارد.